|
OEA/Ser.L/V/II.110 MARANDU
MBOHAPYHA
DERECHO HUMANO MOAKÂHA VIDERECHO JE’E JE’ESÉVA REHEGUA A. ÑE’Ê YPY1. Peteî jepy’apy itenondéva la Comisiónpe guarâ ha’e toñemoañete pe libertad de expresión, oje’e haguâ oje’eséva; upéicha rupi ko púntore katuete oñe’ê ojapo jave informe derecho humano rehegua heta tetâme.[1] Ojapóvo 97ha aty, octubre 1997pe, la Comisión omoî va’ekue Relatoría Especial, ohecha ha omombe’u va’erâ mba’éichapa oî ko libertad de expresión América kuérape.[2] Doctor Santiago A. Cantón, ha’éva Relator Especial, oîva’ekue avei pe Comisión atýpe ouva’ekue Paraguáipe visita apóvo 28 de julio guive el 30 peve 1999pe. Ko Relator Especial ombosako’i ko capítulo ojerure va’ekue chupe la Comisión; upevarâ oiporu información ombyaty va’ekue ha’e upe visita aja pukukue ha avei heta información ha denuncia oñemoguahê va’ekue uperire. La Comisión omoneî pe hembiapokue haipyre ha omoînge ko Informe ryepýpe. 2. Ko Capítulope jahecháta tenonderâite importancia oguerekóva pe libertad de expresión opu’â haguâ hi’ári democracia ha Estado oikóva léi he’iháicha. Upéi jahecháta mba’éichapa leikuéra Paraguaipegua ha avei tetânguéra pegua oñangareko ko derecho rehe; upevarâ ojehesa’ÿjo umi tema oipytyvôva oî haguâ respeto añetete libertad de expresión peguarâ. Mbohapyhápe jahecháta mba’éichapa oî medio de comunicación kuéra ha avei umi marandu oñemoguahê va’ekue Relatoríape problema ojeguerekóva libertad de expresiónpe rehegua. Amo hu’âme jajuhúta conclusión ha recomendación kuéra Comisión ojapóva. B. JE’E JE’ESÉVA HA TETÂ OIKÓVA LEIETÉRE3. Pe libertad de expresión iñañetéva ha’e peteî garantía tenondegua ojeguereko haguâ upe Estado oikóva leietére ha oî haguâ umi institución idemocráticova. Upéicha ohechakuaa heta jevy tetâygua kuéra, tetânguéra organización ha hetave Estado kuéra. 4. Corte Interamericana de Derechos Humanos he’iva’ekue:
5. Libertad de expresión oike derecho mayma yvypóra oguerekóva oheka, ohupyty ha omosarambívo marandu ha idea opaichagua. Upévare ko derecho ha’e ñane añoháicha ha avei jeiko oñondive pegua. Ko púntore he’iva’ekue la Corte:
6. Tetânguéra rendota guasu ijaty ramo guare Mokôiha América Kuéra Aty Guasúpe, oikova’ekue abril 1998pe, Santiago de Chílepe, ohechaukava’ekue importancia oguerekóva libertad de expresión ha omoporâ va’ekue oñemoîre Comisión Interamericana ryepýpe, pe Relatoría para la Libertad de Expresión. Declaración upérô oguenohê he’i va’ekue ko’â tetâ myenondehára:
7. Umi tembiaporâ omoî va’ekue apytépe, pe Aty Guasu Santiago de Chílepe guare, oî derecho humano kuéra ñemoañete ha democracia pyrenda ñemombarete. Ko’âva ryepýpe oike derecho tenondetegua ha’éva ñeñanduka ñapytî’ÿre ha pensamiento tee jeguereko, ha upevarâ oñepytyvône Comisión Interamericana de Derechos Humanos rembiapo ko’â púntope, especialmente pe Relatoría Especial oñemoî va’ekuépe. 8. Oime avei Declaración de Chapultepec, oguenohê va’ekue tetânguéra aty, Conferencia Libertad de Expresión rehegua (México 1994pe), la Sociedad Interamericana de Prensa (SIP) pytyvôme ijatyva’ekue, ha omoneî va’ekue veinte Tendota Guasu; péva omoî va’ekue umi pyrenda ypyete libertad de expresión rehegua. 9. El 26 de noviembre 1999pe, Relator Especial Naciones Unidas pegua, Libertad de Opinión ha Expresión peguarâva, Representante de la Organización Seguridad ha Cooperación Europape guarâva, Libertad de los Medios de Comunicación peguarâ, ha Relator Especial Libertad de Expresión Comisión Interamericana pegua, oguenohê oñondive peteî declaración he’íva mba’éichapa oñemboguata va’erâ procedimiento oñembo’aje haguâ añetehápe libertad de expresión.[6] 10. Convención Americana Derechos Humanos rehegua omoî pe libertad de expresión artículo 13pe péicha:
11. Octubre 2000pe Comisión Interamericana de Derechos Humanos, ojykeko potávo Relatoría Especial para la Libertad de Expresiónpe, oñemomba’e pe Declaración de Principios sobre Libertad de Expresión rehe. (Oî anéxope). C. MBA’ÉICHAPA OÎ KO DERECHO PARAGUÁIPE12. Iñe’ê ypýpe Carta de la Organización de los Estados Americanos he’i “pe democracia representativa oî manteva’erâha ikatu haguâicha tetânguéra apytépe oî py’aguapy ha akarapu’â”. Democracia representativa he’ise tetâygua kuéra pópe oîha pe pu’aka pavê, ha upéva oiporukuévo oiporavo ha omoî umi representante omoañete haguâ pe pu’aka político. Ko’â representante aipórô ha’e tembijokuái ikatu haguâicha umi ojevaléva hesekuéra oikove porâmi, poguype’ÿ ha democracia ryepýpe. 13. Informe 1998pe ojapova’ekue la Comisión omoî peteî capítulo he’íva mba’éichapa oguata derecho humano kuéra Paraguáipe, democracia oñakarapu’âvo ohóvope, ho’a guive Stroessner dictadura 1989pe. Upe kuatiápe oî compromiso ojapova’ekue Presidente Rodríguez ojapotaha peteî jeikoha omoañetéva léi ha dereho humano kuéra. Omohu’âvo upe Informe, la Comisión he’íva’ekue “pe democracia representativa oñemoañetekuévo mante ikatúta oñegarantiza paite derecho humano kuéra”. 14. Pe libertad de expresión rehegua ñangareko ha’e peteîva umi elemento oipytyvôva opyrû mbarete haguâ umi institución democrática kuéra. Ko’â mba’e tuicha importancia oguereko Paraguáipe, oîgui peteî proceso omombaretéva ohóvo umíva umi instituciónpe. 15. Tenonderâite, Relator Especial oikuaaukase 1998pe Paraguái oipe’a hague umi léi de desacato hérava (noporomomba’éiva); péicha ocumpli Informe ojapova’ekue Comisión Interamericana, oñe’êva ohokuaápa oñondive umi léi Desacato rehegua ha Convención Americana sobre Derechos Humanos.[7] Upéichante avei omombe’use, jepémo Paraguái Leiguasu ome’ê garantía oje’e haguâ oje’eséva, oî gueteri léi ha procedimiento omopychi’îva ko derecho jeporu. Ko capítulope ojehesa’ÿjo umi léi omandáva libertad de expresión rehe Paraguáipe, ha ojejapo comentario umi pyrenda yvpyete rehe ne’îrava oñemoî léipe, ha oñemoî vove tuicha oipytyvôtava libertad de expresiónpe, oîháicha Convención Americánape ha Declaración de Principios sobre Libertad de Expresiónpe. 1. Leikuéra ko’âgagua 16. Leiguasu Paraguaipegua omoî artículo 26pe pyrenda ypyete libertad de expresión rehegua, péicha:
17. Upéichante avei artículo 28 ñepyrûmbýpe, oñe’ê marandu jehupyty rehegua deréchore, he’ívo:
18. Jepémo artículo 26pe Leiguasu ome’ê peteî protección tuicha ha ijapyra’ÿva libertad de expresión peguarâ, pe artículo 26 ñepyrûmby omoî peteî requisito tuicha omopychi’îva libertad de expresión. Umi condición oñemoîva upépe marandu peguarâ, ha’eva’erâha “añeteguáva ha hendápe porâ oje’éva”, oho Convención Americana he’íva cóntrape; péva he’i artículo 13pe libertad de expresión ha información ndoguereko va’erâi condicionamiento tenondegua. Oñe’ê libertad de expresión, información ha opinión rehe ko’â kuatia: Convención artículo 13pe, Declaración de Principios sobre Libertad de Expresión,[8] Pacto Internacional de Derechos Civiles y Políticos artículo 19pe, ha Declaración Universal de Derechos Humanos artículo 19pe avei. Derecho ko’âvape oñemoañetéva ha’e ojehupyty va’erâha opaichagua información, ndaha’éi umi oñeconsideráva “añetegua ha hendápe porâ oje’éva” añónte. 19. Corte Interamericana oñe’ê va’ekue ko tema rehe oñeporandúvo chupe iñopinión (OC-5/85) Colegiación Obligatoria de Periodistas rehegua; péicha he’i:
20. Relatoría imandu’a ko púntore informe oguenohê va’ekuépe 1999pe; uperô he’i oipy’apyha chupe oîre ko’â limitación (ñemosâ mbyky) libertad de expresión peguarâ hetâ tetâme ko’â Américape. Ko mbo’epy oñemosarambíva omoheñói lo contrario pe oñeha’arôva chugui. Osea, pe añetegua jeheka, información rupive, oñembosambyky ndaikatúigui ocircula porâ la información, antojo guirei ojecalificáma rupi de antemano. Opáichavo, umi tetânguéra léipe oîháicha ha umi justicia apoha ojapoháicha oúvo, ikatu ojecastiga umi información añetegua’ÿ mante ha añaguirei ojejapóva. Ko cásope jepe upe castigo ou va’erâ tembiapo uperireguágui; ha mba’eve cásope noî va’erâi condición oiko mboyve voi. [10] 1.a Habeas Data 21. Hábeas Data jerure ha’e peteî derecho mayma tekove oguerekóva oikuaa haguâ marandu oîva kuatiápe hesegua térâ herekopy imba’éva rehegua; péva ipya’e ha reínteva’erâ, toîpara’e umi marandu computadórape, umi registro público térâ privádope, ha tekotevê ramo, ikatu ojerure oñembopyahu oñemoambue ýrô oñemyatyrô haguâ.[11] 22. Paraguái Leiguasu omoî ko mba’ejerure artículo 135pe:
23. Upéichante avei artículo 136 he’i:
24. Procedimiento ojeporu haguâ ko Habeas Data ha’e ordinario, he’iháicha Código de Procedimientos Civiles. Oñemombe’u haguéicha Comisiónpe, 20 de octubre 1998 guive 31 de marzo año 2000 peve, oñepresenta Paraguáipe 1038 jerure habeas data rehegua ha ni peteîva ndojerrechazái. 25. Upéichante avei, habeas data aporâ Paraguáipe ndojepagái tasa judicial. 26. La Relatoría oikuaaukase ha’eha peteî avance ko habeas data ñemoî Paraguáipe; ha ko tetâme oîha leikuéra hesa’ivéva completo hesegua. 1.b Marandu Estado pópe oîva jekuaa 27. Ha’e avei derecho tenondegua tetâygua kuéra oguerekóva upe ikatu oikuaa información Estado pópe oîva, ha’e rupi tembiporu ojekuaa haguâ mburuvicha kuéra rembiapo ha opyrû hatâ haguâ ohóvo democracia. 28. Ko derecho jajuhu artículo 13(1) Convención Americana sobre Derechos Humánospe; upépe he’i ojeguerekoha libertad información jehekápe. Upéichante avei pe Declaración de Principios sobre Libertad de Expresión péicha he’i:
29. Paraguái Leiguasu ohechakuaa ko derecho artículo 28pe, he’ívo:
30. Jepémo artículo 28 Leiguasúpe oî principio general ramo ikatuha ojekuaa umi marandu oîva Estado pópe, ne’îra osê léi hesa’ivéva omombe’úva mba’éichapa mayma tapicha ikatu oikuaa umi información Estado oguerekóva. Noñemoîri avei mba’éichapa ojeclasifica va’erâ umi información ndaha’éiva pública. Ha’e rupi principio general pe avavégui ndojejoko va’erâi marandu, ha ha’e rupi peteî tema tuicha importancia oguerekóva sociedad peguarâ, umi excepción oñemoîva aesoite léipe osêva’erâ. Relator Especial ohecha iporâha umi principio omoîva pe organización hérava Article 19 leikuéra información reheguápe. 31. Relator Especial ohechakuaa oñegarantizárô mayma tekovépe umi información oîva Estado pópe, upéicharô hesakâ tendota ha funcionario kuéra rembiapo, tetâygua kuéra ikatu oguereko hesápe, ocontrola umi mba’e, ha upéicha opyrû mbareteve ohóvo institución democrática kuéra. 32. Peteî jeikoha idemocráticova omoî va’erâ procedimiento tetâygua kuéra oikuaa haguâ umi información oîva Estado pópe ha péicha ocontrola haguâ Estado rembiapo. Péva ha’e avei tape oñerairô haguâ corrupción ha impunidad. 33. Peteî tetâ oîhápe sistema representativo, umi funcionario ha’e responsable hembiapo kuére; ome’ê va’erâ cuenta umi ojerovia va’ekuépe hesekuéra. Pe información jára ha’e tetâygua omoî va’ekue umi tembijokuái pópe pe entero mba’éva jeporu. Avei pe información Estado oiporu térâ omoheñóiva, oiko tetâygua opagáva impuesto kuéra rupive. 34. Ko’â mba’ére, tekotevê oñemboguapy porâ pe principio he’íva gobiérnope oîva rembiapo mayma tetâygua ikatu va’erâha oikuaa; avei oñemoî va’erâ umi procedimiento ipya’éva ha ome’êva resultado iñañete haguâ ko derecho. Upéichante avei, ojepe’a va’erâ umi pa’â oîva ojehupyty haguâ ko’â información; oñemoîva’erâ sistema ojejapo haguâ jerure ha jehupyty isencillo ha sa’i ojepaga haguâicha. 1.c Difamación, injuria ha calumnia 35. Oje’éma haguéicha, pe derecho je’e haguâ oje’eséva ha marandu rehegua ha’e peteîva umi tape tetâygua kuéra ocontrola haguâ umi mburuvichápe, oguerekóva hína ipópe opavave mba’éva. Upéva he’ise, ojepoko ramo pe libertad de expresión ha información rehe, ojepoko avei pe control tetâygua kuéra ikatúva ojapo hembijokuái kuéra rehe; ivaive haguâ, democráciagui oiko peteî sistema ikatuhápe omanda autoritarismo sociedad voluntad ári. 36. Relator Especial omombe’use Paraguáipe ndaiporiha leikuéra apytépe umi oñehenóiva lei de desacato. Péva ha’e peteî progreso tuicháva ha ha’éva tembiecharâ ambuekuéra tetâme guarâ. Léi de desacato ha’e hína umi ocastigáva oñeñe’ê vai ramo peteî funcionario públicope.[12] 37. Upevére, Relator Especialpe ojekuaauka kuri oîha heta disposición opoko vaíva libertad de expresión jeporu rehe. 38. Peteîva ha’e upe oîva Códigope artículo 151(3)pe; péva ocastiga oñemoherakuâ vai ramo peteî crítica ndojehecha porâiva ha ikatúva ojeporu oñemosâmbyky haguâ libertad de expresión.[13]
39. Paraguaipegua leikuéra apytépe ndojesepara porâi tekove público ha tekove privado oñeñe’êvo tapicha kuéra réra ha rerakuâ porâ rehe.[14] Ha péva omosâmbyky pe información opavave oikuaa va’erâva rehegua jeporeka ha imosarambi. 40. Pe democracia representativa ojerure tembijokuái público kuéra ha’e haguâ responsable umi ojokuáiva chupekuéra renondépe. Peteîteîva tetâygua oîva sociedad democrática ryepýpe omoî irrepresentante kuéra pópe umi mba’e sociedadpe ointeresáva ñemboguata. Upevére, pe sociedad ha’e tapiaite umi mba’e jára, upévare omañava’erâ ha oguereko hesápe mba’éichapa omboguata hína iñinterése umi hembijokuái kuéra. 41. Oñecontrola porâ ha oñecontrola paite haguâ mba’éichapa oñemboguata hína umi opavave mba’éva, tekotevê umi ko’âva omboguatáva oguereko protección iñambuéva peteî tapicha particulargui, ndoguerekóiva ipópe opavave mba’éva. 42. La Comisión Interamericana he’iva’ekue:
43. Upéichante avei la Comisión he’iva’ekue:
44. Ko’â ja’eva’ekue ha avei Convención Americana he’íva artículo 13pe, ojerure hína toñemoambue umi léi oñangarekóva tekove réra ha rerakuâ porâ rehe (oñembohérava injuria ha calumnia). Heta jevy ko’â léi ojeporu oñemokirirî haguâ crítica oikóva tembijokuái kuéra rembiapóre. 45. Ko púntore he’iva’ekue la Comisión Interamericana:
46. Ha he’ive:
47. Pe Declaración de Principios sobre Libertad de Expresión omyesakâ oñemoañete va’erâha umi tekove réra ha rerakuâ porâ, castigo civil rupive mante, ha’erô persona pública upe oñe’ofende va’ekue. Ko’â cásope, tekotevê hesakâ avei pe marandu mosarambihára oporoperhudikase hague, térâ oikuaa porâ hague omosarambiha hína marandu añetegua’ÿva, térâ idescuidado eterei hague añeteguáre jeporekápe. Ko’â mba’e ko’âga oñehenói “real malicia” térâ añaguirei ojejapóva.[19] 48. Ndaikatúi avei ojecastiga ndoje’éiva tembiapokuére, ha’éva opiniónte, ha oguerekóva relación umi persona pública ndive. Ko’â púntore la Comisión he’iva’ekue oikoha política ryepýpe, ojekuaaukahápe ojehecha porâpa térâpa ojehecha vai, ojeguejy’ÿre oñeñe’ê tembiapokuére.
2. Medio de comunicación ha periodista kuéra situación rehegua 49. Peteîva umi pyrenda oî haguâ democracia añete ha’e pe prensa oñeñapytî’ÿva. Oikoiterei mandu’a tuicha mba’eha libertad de expresión, ojeprotege ha oñakarapu’â haguâ umi sociedad idemocráticova. Tekotevê avei ja’e umi marandu mosarambihára rupive oikoha pe información ha discusión pública; ko’â mba’ére oñeikotevê imbarete haguâ ñane institución kuéra. 50. Opa tetârupi ko’â último tiémpope ojeheja tapykuépe umi gobierno autoritario ha oporojopýva, oñemoî haguâ voto rupive gobierno ome’êva libertad. Ha katu oî haguâ democracia porâ, ndaha’éi elección añónte tekotevêva; tekotevê avei ojehechakuaa ha oñemoañete derecho humano kuéra; oî va’erâ poder judicial ha legislativo ijeheguíva ha hembiapokue jekuaáva; partido político kuéra omoîva comunicación porâme tetâygua kuérape hendota kuéra ndive; peteî sociedad civil oguerekóva participación; ha sobre todo tuicháva libertad de expresión, oñemopyrendáva información oîva guive ári, ojekuaa haguâ mayma tekotevêva tetâygua kuéra ojapo haguâ idecisión. 51. Umi mba’e oñeikotevêva apytépe oî haguâ peteî democracia opyrû hatâva ha opavaite ijahápe, oî tenonderâite pe libertad de expresión, jáke hese’ÿ ndaikatúi okakuaa ambuekuéra elemento tekotevêva imbarete haguâ democracia. Upéicha rupi heta jevy oje’e libertad de expresión ha’eha pyrenda ypyete opu’â haguâ peteî sociedad democrática. 52. Ko capítulope jahecháta medio de comunicación kuéra situación, tenonderâite umi radio heko ambuéva, comunitaria oñehenóiva, ha marandu mosarambihára kuéra situación. 2.a Radio comunitaria kuéra 53. Visita aja ha avei uperire, Relator Especialpe oñemoguahê marandu radio comunitaria kuéra rehegua problema Paraguáipe. Ko’âva omombe’u háicha, haimete oîva guive radio Paraguáipe omba’apo haguâ legalmente oguereko licencia motivo económico rupínte. La Relatoría heta jevýma he’i oñembojoja va’erâha tetâygua kuérape, democracia ojerure háicha, opavave oguereko haguâ oportunidad radio ha televisión kuéra jeguerekópe.[20] Umi licencia ñeme’ême ojeguereko ramo en cuenta aspecto económico añónte, ojeho hína sistema democrático cóntrape ha avei libertad de expresión ha información cóntrape, oñegarantizáva Convención Americana sobre Derechos Humanospe. 54. Relatoría apysápe oguahê kuri marandu he’íva UNESCO omoñepyrû hague tape jeheka oî haguâ ñontende radio comunitaria kuéra ha radio comercial kuéra oñondive. Ko UNESCO omoñepyrûva, oapoja la Relatoría ha omoirû Asociación Internacional de Radiodifusión (AIR) ha Asociación Mundial de Radios Comunitarias (AMARC). 2.b Marandu mosarambihára kuéra 55. La Relatoría oikuaaukase oipy’apyha chupe algunos periodistas situación Paraguáipe. 56. Heta marandu oguahê Comisiónpe atropello oikova’ekuére periodista kuéra cóntrape. Relatoría oikuaauka itotal rechazo ko’â mba’e oikóvare ha omomandu’a jevy Estado paraguáyope ijobligación ohapejokóvo umi violación derecho humánore oikóva, ha oiko jepe ramo, ijobligación omyesakâ ha ocastigávo umi mba’e apoharépe. 57. Relator Especialpe oñemombe’u ndojehaposegíri hague pe ñemyesakâ periodista Santiago Leguizamón jejukakuére, oikova’ekue abril 1991pe. La Comisión he’iva’ekue periodista jejuka ha’eha peteî forma brutal ojejoko haguâ libertad de expresión. Ko’â tembiapo oguereko mokôi objetivo concreto. Peteîha, oipota opa umi periodista ojapóva investigación omandáva kuéra rembiapo vaikuére. Mokôiha, oporomonkyhyje haguâ, ojejapove’ÿ haguâ upeichagua investigación. 58. Umi ñemonkyhyje ha atropello oikóva periodista kuérare Paraguáipe ha’e peteî jepy’apy Relatoría peguarâ. Hetaiterei rupi denuncia oguahêva, ojekuaa hína naiporâieteha pe situación ohasáva ha’ekuéra. 59. Umi periodista kuérape ñemonkyhyje, atropello rupi ñe’ême térâ kuatiápe, ha umi ipersóna ha imba’éva rehe ojejapóva, omonkyhyje avei sociedadpe, oñemokirirî rupi mbaretépe upe derecho imba’éva. Ko’â procedimiento rupive oheka hikuái opa haguâ crítica mburuvicha kuéra rehegua, ha upéicha ombyai ñomongeta, ñohendu ha democracia pyrenda.[21] 60. Tetânguéra derecho he’iháicha, Estado oguereko obligación ogarantizávo derecho humano kuéra. Upéicha rupi, Estado kuéra oguereko responsabilidad internacional nomoîri ramo umi tembiaporâ ohapejokóva derecho humánore jepoko vai, térâ oikóma ramo ra’e, nomyesakâi ramo, ndojapói ramo juicio ha ome’ê castigo umi mba’evai apoharépe.[22] Ko púntore péicha he’iva’ekue la Corte Interamericana:
61. Relator Especial oikuaauka ijepy’apy marandu oguahêvare ha omombe’úva heta periodista rehe opoko hague pe situación política ojehasava’ekue oikomo’â rire golpe el 18 de mayo 2000pe Paraguái reko democrático ha constitucional cóntrape, ha hetave atáke uperire oikova’ekue. Información kuéra oguahê va’ekue apytépe umi tuichavéva ha’e [24]:
62. Umi acción judicial térâ policial oñemoñepyrû va’ekue prensa cóntrape, oî caso ha’ekuaáva ñemboliga violenciarâ, ha upéicharô umi caso ndoguerekomo’âi protección oîva artículo 13pe Convención Americánape. Ko púntore upe artículo 13 péicha he’i:
63. Ko’â cásope, ojehecha haguâ responsabilidad umi tembiapógui oúva, oiko va’erâ proceso hekopeguáva, leikuéra Paraguaipegua ha tetânguéra pegua he’iháicha. 64. Relator Especial omomandu’a mburuvicha kuérape, peteîva jepy’apy tenondegua oguerekóva Relatoría Libertad de Expresión peguarâ, ha’e pe sistema judicial jeporu oporomonkyhyje haguâ; péva ojehu heta tetâme, ocastigávo periodista kuérape cárcel térâ multa rupive; térâ omoî hi’ári obligación oho haguâ tapiaite tribunalpe; ko’âva heta gasto ogueru ha tuicha perjuicio hembiapópe. Ojeporu jave ko’â mecanismo umi periodista icríticova rehe mburuvicha kuéra cóntrape, ojeporu hína sistema judicial tembiporu ramo ojejoko haguâ libertad de expresión ha ndaha’éi peteî mecanismo ramo oñemyesakâ haguâ ñontende’ÿ mburuvicha ha periodista kuéra oñondive. 65. Relatoría ojerure jopy Paraguaipegua mburuvicha kuérape tomoî tembiaporâ tekotevêva ani haguâ oiko atáke reipa periodista kuéra cóntrape situción política oîva tetâypýpe rupi; ha toñangareko periodista kuérare, iñañete haguâ pe libertad de expresión ha información maymavaite tetâyguápe. 66. Peteî mba’e oipy’apýva Relatoríape ha’e pe oñemombe’u va’ekue chupe oîha medio de comunicación ojeporúva interése personal ojehupyty haguânte ha ndaha’éi ome’ê haguâ información sociedadpe. 67. Visita aja, Relator Especialpe oñemoguahê información he’íva oipy’apyha periodista independiente kuérape, omba’apóva diario kuéra, radio ha televisiónpe, avei mburuvicha gobierno peguápe ha sociedad civilpe omba’apóvape, pe polarización guasu oîva medio de comunicación kuéra apytépe. Oî medio ojeporúva oñedefende haguâ interése personal térâ económico, oguereko’ÿre en cuenta añetegua, ha péicha operhudika derecho a la informaciónpe oguerekóva sociedad paraguaya. 68. Relator Especial ohecha hesa tee rupi mba’éichapa ndojohayhúi umi medio de comunicación jára kuéra oñondive; ha orrecivi denuncia opáguio lado oúva, medio de comunicación kuéra ojeporuha ojehupyty haguâ beneficio económico, térâ oipytyvô haguâ interése políticope, ha ndaha’éi ome’ê haguâ información sociedadpe. Ko púntope, ha tekotevêgui ojejagarra en serio porâ ko’â acusación, la Relatoría omomandu’a mayma tapicha oîva medio de comunicación kuérape, he’iháicha Declaración de Chapultepec número nuévepe, omoneîva’ekue la Sociedad Interamericana de Prensa ha ofirma va’ekue hese heta tendota guasu omyakâva Estado ha Gobierno, ha avei hetaiterei tetâygua kuéra: “oî haguâ jerovia prensa rehe, péva oñecompromete va’erâ añetegua ndive, hendaitepeguánte he’i va’erâ, ndojero’ái va’erâ avave ládope, oporombojojakuaa va’erâ ha hesakâ porâ va’erâ chupe mba’épa mombe’upy periodístico ha mba’épa mombe’upy comercial. Ndaha’éi mbaretépe ko’â mba’e ojehupyty va’erâ (...)” D. CONCLUSIÓN HA RECOMENDACIÓN KUÉRA69. Relator Especial oikuaauka ha’eha tuicha avance oñemoîre Leiguasúpe pe habeas data ha umi omoheñóiva información opavaite ikatuha oikuaa. Upéichante avei ha’e avance ojepe’a haguére leikuéra desacato rehegua. Ha katu oipy’apy Relator Especialpe oîre gueteri alguna léi ha práctica sistema democráctico ryepýpe Paraguáipe omopychi’îva libertad de expresiónpe. Ko’ápe ñambohysýita mbyky háicha umíva umi jepy’apy. 70. Relator Especial oikuaaukase tekotevêha léi sa’ivépe oñemoî ha oñegarantiza en la práctica pe derecho ojehupytývo umi información oîva Estado pópe; péva ha’e tembiporu imbarete haguâ democracia ha avei peteî procedimiento oñecontrola haguâ corrupción ikatúva oiko mburuvicha kuéra apytépe. 71. Upéichante avei oipota ojeguereko tesa renondépe ikatuha ojeporu artículo 28 Leiguasu pegua oñemosambyky haguâ libertad de expresión; upépe he’i información oñeme’êva ha’eva’erâha añetegua, ha péva ha’e ramo peteî condición oî haguâ pe información térâ expresión, oho hína Convención Americana he’íva artículo 13pe cóntrape. 72. Ojejapo jave leikuéra oñangarekóva persona réra ha rerakuâ porâ rehe (injuria, calumnia ha difamación), tekotevê avei ojehechakuaa oîha persona pública ha persona privada. Oñemoî ramo ko distinción artículo 151pe Código Penalpe, ndojeporumo’âi castigo ojejoko haguâ umi crítica oikóva persona pública rehe, ha péicharô ndojejuru mbotymo’âi la opinión pública. 73. Relator Especial oikuaaukase tekotevêha ojeporu criterio democrático oñeme’ê haguâ umi licencia radio kuérape ha canal de televisión kuérape. Umíva noñeme’ê va’erâi oñemañávo económico rehe añónte, sino democracia ojerureháicha, peteîcha oguereko haguâ oportunidad interesado kuéra. 74. Relator Especial omombe’u jepy’apy oguerekóva oikóre umi atropello periodista kuérare. Peteirâre oipy’apy participación ikatúva oguereko mburuvicha policial ha militar kuéra oñedetene haguâ periodista térâ oñemboty haguâ medio de comunicación. 75. Omohu’âvo, Relator Especial oikuaaukase ijepy’apy oîre medio de comunicación oikóva tembiporu político ha económico ramo umi pu’aka rerekoha peguarâ; péva operhudika vai hembiaporâ tenondeguápe, ha’éva ome’ê información sociedadpe. Ogueromandu’ase avei Relator Especial umi libertad de expresión oiporúvape, Convención Americana sobre Derechos Humanos oproiviha mayma propaganda guerra favorpe ha mayma defensa ojejapóva oî haguâ a’e’ÿ peteî tapicháre, ha’e haguére peteî tetâ, raza ýrô religión pegua; ko’âva omboliga violenciarâ. Jahecha tuicha jepy’apýpe umi denuncia apytépe ikatuha oî oikéva ko’â mba’e ryepýpe. 76. Ko’â oje’eva’ekue ári, Relator Especial ojapo ko’â recomendación Estado paraguáyope:
[
Indice| Anterior | Próximo ]
[1] Cf. Informe sobre DDHH en la República Dominicana, 1999. [2] Relator Especial 2 de noviembre 1998 guive. [3] Corte IDH, noviembre 1985. [4] Id. [5] Declaración de Santiago, 1998. [6] Pe Declaración Conjunta he’íva. [7] CIDH, doc. 9, 1995. [8] Declaración de Principios aprobada en octubre 2000. [9] Corte IDH, Opinión Consultiva, noviembre 1985. [10] CIDH, Informe Anual, vol. 3. [11] Cf. Declaración de Principios, libertad de expresión rehegua. [12] Declaración de Principios sobre Libertad de Expresión, Nº 11. [13] Observaciónpe Paraguái he’íva. [14] Id. [15] CIDH, Doc. 9. [16] Ibídem. [17] CIDH, Id. pág. 218. [18] Ibídem, pág. 222. [19] Declaración de Principios sobre Libertad de Expresión, Nº 10. [20] Declaración, Principio 12. [21] Declaración de Princpios sobre Libertad de Expresión, Nº 9. [22] Convención Americana sobre Derechos Humanos, artículo 1(1). [23] Corte IDH, caso Velásquez Rodríguez. [24] Denuncias de SPP, Paraguay. |