OEA/Ser.L/V/II.110 MARANDU
MBOHAPYHA
DERECHO HUMANO PYRENDA
YPYETE KUAAUKAHA LIBERTAD DE EXPRESIÓN REHEGUA
MOÑEPYRÛMBY JA’E
JEÝVO tekotevêha oñemoañete tetâygua kuéra libertad ha derecho, peteî tetâ
oikóva leietére rupive; JAIKUAÁPYPE
democracia opyrû hatâ ha oñakarapu’â haguâ tekotevêha oî pe libertad de
expresión; HESAKÂPYPE
ñandéve libertad de expresión’ÿre ndaikatumo’âi tetânguéra ojokuaa ha
ojokupyty, oñopytyvô haguâ; JAHECHÁPYPE
ojejoko ramo idea ha opinión kuéra ñombojovake oñemoîha pa’â libertad de
expresiónpe ha pe democracia mongakuaa oho haguâ tenondévo; JAHECHÁPYPE
oñemoañete ramo ojekuaa haguâ umi información oîva Estado pópe, hesakâvéta
mburuvicha kuéra rembiapo ha péicha ypyrenda hatâvéta umi institución
democrática. ÑANEMANDU’ÁPYPE
libertad de expresión ha’eha peteî derecho tenondetegua, oñemoañetéva
Declaración Americana sobre los Derechos y Deberes del Hómbrepe; avei Convención
Americana sobre Derechos Humanos, Declaración Universal de Derechos Humanos,
Resolución 59(I) Asamblea General Naciones Unidas peguápe, Resolución 104
oguenohê va’ekue Conferencia General de la ONU Educación, Ciencia ha Cultura
peguarâ (UNESCO), Pacto Internacional de Derechos Civiles y Políticos, ha upéichante
avei hetave tetânguéra léipe ha leiguasu tetâpypeguápe; JAHECHAKUAÁPYPE
pe artículo 13pe he’íva Convención Americana sobre Derechos Humanos
ha’eha léi Estado kuéra oîva OEA ryepýpe peguarâ; ÑAMOAÑETE
JEÝVO pe artículo 13 oîva Convención Americana sobre Derechos Humánospe,
he’íva libertad de expresión ogueroikeha libertad ojeheka haguâ, oñembyaty
ha oñemosarambi haguâ marandu ha idea kuéra oñemoî’ÿre frontera ha
ojeporukuévo mayma medio oîva; JAHECHÁPYPE
tuichamba’eha libertad de expresión oñakarapu’â ha oñeñangareko haguâ
derecho humano kuéra rehe, hembiaporâ guasu omoîva chupe Comisión
Interamericana de Derechos Humanos, ha maymavaite omoneî hague pe Relatoría
para la Libertad de Expresión ñemoî, ha’e haguâ peteî tembiporu
tenondegua ko deréchore ñeñangarekópe, Tendota Guasu kuéra ijaty ramo guare
Santiago de Chílepe; JAHECHAKUAÁPYPE
libertad de prensa tekotevêha peteîrâre iñañete haguâ pe libertad de
expresión ha ha’eha voi peteî tembiporu oî mante va’erâ oguata haguâ pe
democracia representativa; ha’e rupi tetâygua kuéra oiporu iderecho ohupyty,
omosarambi ha oheka haguâ información. JA’E
JEÝVO umi pyrenda ypyete oîva Declaración de Chapultepec-pe ogueroikeha
garantía ha defensa oî haguâ libertad de expresión, prensa ijeheguíva ha oñeñapytî’ÿva
ha derecho marandu jehupytýpe. JAHECHÁPYPE
libertad de expresión ndaha’eiha Estado remime’ê, sino peteî derecho
tenondetegua; JAHECHAKUAÁPYPE
tekotevêha añetehápe oî ñangareko libertad de expresión rehe América kuérape,
Comisión Interamericana de Derechos Humanos, oipytyvô potávo Relatoría
Especial para la Libertad de Expresiónpe, oguenohê ko Declaración de
Principios. PYRENDA
YPYETE
1.
Pe je’e je’eséva, libertad
de expresión, tojechauka ojechaukaháicha, ha’e peteî derecho tenondetegua
ha ikatu’ÿva avavégui ojepe’a, ijeheguiete voi mayma yvypóra oguerekóva.
Hese’ÿ ndaikatúi oî peteî sociedad idemocráticova. 2.
Mayma yvypóra oguereko derecho
oheka, ombyaty ha omosarambívo información ha opinión kuéra ojejoko’ÿre,
he’iháicha artículo 13pe Convención Americana sobre Derechos Humanos. Mayma
yvypóra peteîcha oguereko va’erâ juruja ombyaty, oheka ha omosarambi haguâ
información oimeraêva medio rupive, oiko’ÿre ñembojoavy raza, color,
religión, sexo, idioma, opinión política térâ oimeraêva ambue motivo rupi,
ha’épa tetâygua ýrô pytagua, iviru hetáva térâ nahániri, ha’épa
yvategua ýrô yvypegua sociedad ryepýpe. 3.
Mayma yvypóra oguereko derecho
oikuaávo información oîva hesegua térâ herekopy imba’éva rehegua,
pya’emi ha reínte, ikatúva oî umi base de dátope, registro público térâ
privádope, ojerure haguâ tekotevê ramo, toñembopyahu, toñemoambue térâ toñemyatyrô
umi información. 4.
Marandu oîva Estado pópe
jekuaa ha’e peteî derecho tenondegua oguerekóva peteîteîva tetâygua kuéra.
Estado kuéra oguereko obligación oñemoañetévo ko derecho jeporu. Tekotevê
jave mante ikatu ojepoko ko deréchore; upéva oî raê va’erâ léipe, oñepresenta
mba’érô peligro vai tetâ rekokyhyje’ÿ peguarâ, peteî sociedad idemocráticovape. 5.
Información rehe jepoko osêmboyve,
ojehapejoko térâ ojejopy oimeraêva ñeñanduka, opinión térâ información
oñemosarambíva oimehaichagua medio de comunicación rupive, taha’épa ñe’ême,
haipyre, arte térâ ta’angápe, upéichante avei información mbaretépe oñeimponéva
ha umi pa’â oñemoîva ocircula porâ haguâ marandu, ko’âva ombyai
derecho libertad de expresión rehegua. 6.
Mayma yvypóra oguereko derecho
oikuaaukávo iñopinión oimeraêva medio rupive. Ha’e ramo obligación
profesional kuéra joajúpe jeike ha título jeguereko periodista ramo oñemba’apo
haguâ, ha’éta jejoko hendape’ÿ libertad de expresión. Periodista rembiapo oguata va’erâ tekoporâre, ikatu’ÿva
Estado kuéra oimpone. 7.
Umi condición Estado kuéra
omoîva, añetegua mante, térâ ouporâva upe moméntope térâ oporombojojáva
mante, ko’âva ndohói libertad de expresión ndive, oñegarantizáva tetânguéra
léipe. 8.
Mayma marandu mosarambihára
oguereko derecho nomombe’úivo moôguipa oguenohê información ha kuatia kuéra
oguerekóva. 9.
Marandu mosarambihára kuéra
jejuka, ñemokañy, ñemongyhyje, ha avei tembiporu comunicaciónrâ oîva ñembyai,
oviola umi derecho tenondete yvypóra kuéra oguerekóva, ha ojoko vaieterei
libertad de expresión. Estado rembiaporâ tee ha’e ohapejoko ha omyesakâ
ko’â mba’e, tome’ê castigo mba’e apoharépe ha tojehechakuaa hekópe víctima
kuérape. 10.
Leikuéra ñane’añohapegua rehe oñangarekóva ndojoko va’erâi oiko
haguâ jeporeka ha jekuaauka umi marandu opavave tekotevêva oikuaa. Térâ ha
terakuâ porâ oñegarantiza va’erâ castigo civil rupive mante pe oñeofendéva
ha’e ramo funcionario público térâ particular ohasáva ipórupi opavavépe
ointeresáva. Hi’arive, ko’â cásope ojechauka va’erâ oî hague intención
ojeperhudikávo chupe, oñemosarambívo upevarâ marandu ndaha’éiva añetegua. 11.
Funcionario público kuéra oîve sociedad resa renondépe ojehakâ’i’o
haguâme. Leikuéra ocastigáva funcionario públicore oje’éva ha chupekuéra
ombopochýva, oñehenói “ley de desacato”; ko’âva ojoko libertad de
expresión ha oho derecho de información cóntrape. 12.
Ijatyparô peteî térâ mbovymi pópe medio de comunicación kuéra, oñemoî
va’erâ léipe opa haguâ umíva, oho rupi democracia cóntrape; añete, heta
hendáguio ha opaichaguárô información mante tetâygua kuéra derecho iñañete
informaciónpe. Umi permiso omba’apo haguâ radio ha televisión kuéra oñeme’ê
va’erâ democracia reko ojerureháicha, ikatu haguâicha opavave oguereko
oportunidad oguerekóvo ko’â medio. 13.
Oho
avei libertad de expresión cóntrape ha léi rupive ojeproivi va’erâ: Estado
pu’aka ha recurso jeporu; sa’ive opagáva arancel; publicidad Estado ome’êva
oporombojoja’ÿme; radio ha televisión rehegua frecuencia oînte oguerekóva.
Ko’â mba’e oheka castigo térâ premio marandu mosarambihárape según
mba’épa ha mba’éichapa omosarambi umi marandu kuéra. Medio de comunicación kuéra ojapo va’erâ hembiapo
ijeheguiete, avave ojopy’ÿre chupekuéra. Ndohóiete voi libertad de expresión
ndive oî ramo jejopy oñemokirirî haguâ marandu mosarambihára kuéra
rembiapo.
|